Page 92 - My FlipBook

ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ “Эрдмийн чуулган-2023”

ЗАЛААЖИНСТ-ЭДРЭН ҮҮЛДРИЙН ЯМААНЫ НООЛУУРЫН ШИНЖ
ЧАНАРЫН СУДАЛГАА

1
Дугарсүрэнгийн БАТБАЯР
1 Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС, Үйлдвэрлэлийн технологийн сургууль, Хөнгөн үйлдвэрлэлийн технологи
инженерчлэлийн салбар
И-мэйл хаяг: batbayar_d@must.edu.mn

Хураангуй: Монгол улс нь жилд дунджаар 10000 орчим тонн ноолуур бэлтгэдэг бөгөөд энэ үзүүлэлт нь дэлхийн
ноолуурын бэлтгэлийн 48%-ийг эзэлж, БНХАУ-ын дараа 2-р байранд жагсдаг [1]. Манай улсын ноолуурын
дийлэнх 90 орчим хувийг цагаан цайвар, хар бараан ноолуур, 8 орчим хувийг цагаан өнгийн ноолуур, 2 орчим
хувийг хөх болон бусад зүстэй ямааны ноолуур тус тус эзэлдэг [2]. Дэлхийн зах зээл дээр цагаан ноолуур нь бусад
өнгийн ноолуураас килограмм тутамдаа 5-10 америк долларын илүү үнэтэй байдаг. Энэ нь натурал цагаан өнгийн
ноолууран бүтээгдэхүүний эрэлт харьцангуй их, цагаан ноолуур ямар ч өнгөөр будагдах чадвар өндөртэй байдагтай
холбоотой. Монголд цагаан зүстэй ямааны цөм сүрэг нь Баянхонгор аймгийн Шинэжинст, Баян-Өндөр, Баянговь
зэрэг сумдаар тархсан байдаг. Судалгааны ажлын хүрээнд Баянхонгор аймгийн Баянговь сумын “Цагаан ямаат
Баянговь” хоршооны Залаа жинст-Эдрэн үүлдрийн 200 ямаанаас ноолуурын дээж бэлтгэн угаалгын гарц,
ноолуурын ширхэгтийн дундаж голч, дундаж урт, хялгас хаг хогийн эзлэх хувь хэмжээ зэрэг чанарын үндсэн
үзүүлэлтийг тодорхойлсон.
Түлхүүр үг: шилмэл үүлдрийн ямаа, цагаан ноолуур, ноолуурын голч, ноолуурын урт, ноолуурын гарц

I. УДИРТГАЛ
Монгол улс 2021 оны байдлаар 26.4 сая ямаа тогтоож, түүнд тохирсон боловсруулах
тоологдсоноос Баруун бүсэд 29.2%, Хангайн бүсэд технологийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн, ноолууран
30.8%, Төвийн бүсэд 25.0%, Зүүн бүсэд 14.5% нь бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн технологийг
тус тус байршдаг байна [3]. хөгжилд хувь нэмэр зорилгоор тус судалгааны
Манай улсад Монгол, Завхан буурал, ажлыг хийсэн болно.
Баяндэлгэрийн улаан, Залаа жинст-эдрэн, Алтайн II. ТУРШИЛТ СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ
улаан, Говь гурван сайхан, Уулын бор, Эрчмийн
хар, Өлгийн улаан зэрэг үүлдрүүд, Бөмбөгөрийн Энэхүү судалгааны ажлаар Баянхонгор
улаан, Дэлгэрэхийн улаан, Галшар зэрэг омгуудын аймгийн Баянговь сумын “Цагаан ямаат-
сайн чанарын ноолууртай ямаан үржүүлдэг. [4]. Баянговь” хоршооны Залаажинст–Эдрэн
Үүлдэр омгийн ямааны ноолуурын онцлогийг үүлдрийн ямааны нас, хүйсээрээ ялгаатай 200
сүүлийн жилүүдэд нарийвчлан судлаагүй байна. ямаанаас ноолуурын дээж бэлтгэсэн. Үүнд: эр
борлон, эм борлон, нас гүйцсэн эр ямаа, нас
Дэлхий дахинд ногоон технологийг гүйцсэн эм ямааны ноолуур багтсан.
хэрэгжүүлэхийг зорьж буй өнөө үед Монгол улс
үнэт түүхий эд ноолуурынхаа дөнгөж 15 хувийг
дотооддоо боловсруулж байгаа нь хангалтгүй [5],
цаашдаа байгалийн гаралтай натурал түүхий
эдийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, гарал үүсэл нь
тодорхой газар зүйн заалттай түүхий эдээр
өвөрмөц, тансаг хэрэглээний ноолууран
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг эрчимтэй
хөгжүүлэх шаардлагатай байна. Манай улсын
хувьд ноолууран түүхий эдийнхээ 85% орчмыг
анхан шатны боловсруулалт хийж экспортод
гаргадаг бөгөөд өртөг шингээн нэхмэл, сүлжмэл
бүтээгдэхүүн хийж бүрэн боловсруулж чадахгүй
байна. Натурал түүхий эдийн хэрэглээ өсөж
байгаа өнөө үед АХБ-ны “Хөдөө аж ахуйн өртгийн 1-р зураг. Залаажинст–Эдрэн үүлдрийн ямаа [7]
сүлжээг дэмжих техник туслалцааны төсөл”-ын
санхүүжилт, Баялаг өлзий ХХК-ийн туслалцаатайгаар
2021 онд Баянхонгор аймгийн Баянговь сумын
“Цагаан ямаат Баянговь” хоршооны Залаажинст–
Эдрэн үүлдрийн ямаанаас ноолуурын дээж
бэлтгэн [6], шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг судлан

91