Page 121 - My FlipBook

“Эрдмийн чуулган-2023” ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ

ХҮНД МЕТАЛЛ (Cr)-ЫГ ШИНГЭЭХ ЧАДВАРТАЙ ШИНЭ
МАТЕРИАЛЫН СИНТЕЗИЙН СУДАЛГАА

Мажигсүрэнгийн ЭНХТУЯА , Бямбасүрэнгийн ӨЛЗИЙДЭЛГЭР , Юндэнгийн ГАНЧИМЭГ 3
2
1
1, 2, 3 Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС, Хэрэглээний шинжлэх ухааны сургууль, Химийн Инженерчлэлийн
салбар
И-мэйл хаяг: bulziidelger@must.edu.mn 2

Хураангуй: Энэхүү судалгааны ажилд шинэ төрлийн шингээгч материалыг читосан ба Өмнөговь аймгийн нутагт
орших “Цогт-Овоо” ордын шаврын дээжийг механик хольцоос салган, хүчлийн ба дулааны боловсруулалтад
оруулж бэлтгэсэн каолиныг ашиглан гарган авав. Читосан суурьтай, үрэл хэлбэрийн шинэ төрлийн шингээгч
материалыг гарган авахдаа цэвэр читосан болон каолиныг 8:1, 8:2 ба 8:3 гэсэн харьцаагаар хольж химийн
боловсруулалтад оруулж гарган авсан. Туршилтаар 8:1 ба 8:2 массын харьцаа бүхий читосан ба каолинын хольцыг
ашиглан гарган авсан үрэл хэлбэрийн шингээгч нь тус бүр Cr(III) ба Cr(VI) шингээх шингээлтийн багтаамж
хамгийн өндөр болохыг тогтоов. Читосан суурьтай шинэ төрлийн шингээгч материалын усан уусмалаас Cr(III ба
VI) шингээх идэвхийг уусмалын рН, хугацаа, температур, хромын уусмалын анхны концентраци ба шингээгч
материалын массаас хамааруулан судалж үзэхэд Cr (III)-ийн хувьд уусмалын орчин pH=4, шингээлтийн хугацаа 5
цаг, шингээлтийн температур t = 25 ℃, хромын уусмалын анхны концентраци 50 мг/л, шингээгч материалын масс
o
0.1 г байх нөхцөлд шингээлтийн зэрэг хамгийн өндөр буюу 83.6% байсан бол Cr (VI)-ийн хувьд уусмалын орчин
pH=3, шингээлтийн хугацаа 3 цаг, шингээлтийн температур t = 25 ℃, хромын уусмалын анхны концентраци 50
o
мг/л, шингээгч материалын масс 0.1 г байх нөхцөлд шингээлтийн зэрэг хамгийн өндөр буюу 80.25% байна. Энэхүү
шинэ материалыг усан уусмалаас хромыг (Cr(III, VI)) ялгахад ашиглах боломжтой гэж үзэж байна.
Түлхүүр үг: Читосан, металлын ион, адсорбент, шингээлтийн багтаамж
I. УДИРТГАЛ хүнд металлын шингээгч болгон ашиглах болсон [3-
5]. Гэвч читосан нь усан орчинд мэдэгдэхүйц хөөдөг,
Дэлхий дахинд үйлдвэржилт, хотжилт үүссэний сүвэрхэг бус бүтэц зэрэг сул талтай бөгөөд
улмаас хүнд металлууд хэт их хэмжээгээр хаягдаж, гадаргуугийн талбай багатай байдаг. Иймээс
байгальд сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Усан орчинд читосаныг хүчиллэг орчинд химийн тогтвортой
хүнд металл агуулагдаж байгаа нь хоруу чанар байдал, механик бат бөх чанар, шингээх чадварыг
ихтэй, задрах чадваргүй зэргээс шалтгаалан сайжруулахын тулд олон төрлийн физик болон
эрсдэлүүдийг бий болгож байна [1]. Хүнд металлууд химийн өөрчлөлтүүдийг хийж модификацид оруулж
нь хүн, амьтан, ургамалд бага тунгаар байхдаа болно. Хамгийн түгээмэл химийн өөрчлөлтүүд нь
тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг боловч өндөр тунгаар функционалжуулах, ацетилжуулах зэрэг
хэрэглэхэд хорт хавдар, цаашлаад үхэлд хүргэж өөрчлөлтүүдийг хийж болно. Мөн түүнчлэн ZIF,
болзошгүй архаг хордлого бий болгодог. Хром(VI) поливинил спирт, поливинил хлорид, цахиурын
нь усан орчинд тогтвортой оршдог бөгөөд хүний диоксид зэрэг хоргүй хөндлөн холбогч бодисуудыг
биед хорт хавдар үүсгэдэг ба эрүүл мэндэд ихээхэн ашиглан үрэл хэлбэрийн читосан шингээгчүүдийг
эрсдэл учруулдаг. Ундны усанд агуулагдах хром(VI) бэлтгэж байна [6,7]. Тус судалгааны ажлын хүрээнд
эрүүл мэндэд учруулах эрсдэл нь олон нийтийн монгол орны эрдэс түүхий эдийн нэг болох Цогт –
болон үндэсний түвшинд өсөн нэмэгдэж байгаа нь Овоогийн ордын шаврыг читосаны хөндлөн холбогч
анхаарлыг татах асуудлуудын нэг болж байна [2]. болгон ашигласан бөгөөд үүнийг анхдагч каолин гэж
Ундны усанд агуулагдах нийт хромын зөвшөөрөгдөх нэрлэдэг. Каолин (Al 2Si2O5(OH)4) нь хямд нь бөгөөд
дээд хэмжээ нь 0.05 мг/л байна. Тиймээс бохир бараг дэлхий даяар өргөн тархсан байдаг ба усан
уснаас хүнд металлыг байгальд хаяхаас өмнө орчинд сэвсийж хөөдөггүй, галд тэсвэртэй, уян хатан
арилгах нь чухал юм. Хүнд, хорт металлуудыг чанар багатай зэрэг өвөрмөц физик шинж чанартай
ялгадаг тунадасжуулах, ион солилцох, шингээлтийн байдаг. Каолиныг читосанд нэмснээр жижиг нүх
гэх мэт олон аргууд байдаг бөгөөд тэдгээрээс хүнд сүвийг үүсгэх, механик тогтвортой байдлыг
металлын агуулга багатай дээжид боловсруулалт хангахад чухал ач холбогдолтой. Каолин нь
хийхэд хамгийн тохиромжтой, сонгомол чанар гидрофиль шинж чанартай байдаг бөгөөд энэ нь усыг
сайтай арга нь шингээлтийн арга юм. Шингээгч шүүгч материал бэлтгэхэд маш их хэрэгтэй байдаг.
материалуудыг байгалийн болон зохиомол гаралтай Каолин нь үелсэн силикатын эрдэс бөгөөд талст орон
гэж ангилдаг. Үүнээс зохиомол аргаар гарган авсан торын хувьд тетраэдр бүтэцтэй нэг ширхэг цахиурын
шингээгч материал нь эдийн засгийн хувьд зардал диоксид (SiO 4)-ын молекул нь хүчилтөрөгчийн
ихтэй байдаг ч, сонгомол чанар сайтай тул бага атомуудаар дамжин октаэдр бүтэцтэй нэг ширхэг
агуулгатай металлуудыг сайн шингээдэг давуу хөнгөн цагааны оксид (AlO6) -ын молекултай
талтай. Сүүлийн үед хавч, сам хорхой, далайн холбогдсон байдаг. Октаэдр хэлбэрийн торны
нялцгай биетийн хайрснаас гарган авсан читосаныг гадаргуу дээр бодисын шингээлт бараг явагддаггүй,

120