Page 128 - My FlipBook

ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ “Эрдмийн чуулган-2023”

боломжтой байдгаараа давуу талтай. Дунд холбогдолтой, жишээлбэл, дэлхийн гадаргуу дээрх
нарийвчлалтай мэдээ нь илүү олон давтамжтай тул цацрагийн цэвэр хэмжээ, газар тариалан, ургамлын
цаг хугацааны өөрчлөлтийг судлах боломж олгодог. төлөв байдлыг хянах, түүнчлэн дэлхийн хэмжээнд
Орон зайн мэдээллийг байгалийн нөөцийн үнэлгээ, болон орон нутгийн хэмжээнд хүлэмжийн нөлөө
түүний зохистой ашиглалт, нөхөн сэргээлт, ус цаг болон газрын гадаргын үйл явцын физикийн чухал
уурын мониторинг, төрөл бүрийн газар ашиглалт, үзүүлэлт юм [3].
газрын гадаргын өөрчлөлт, ашигт малтмалын
үнэлгээ, хүнс хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний ET: Уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний нөлөөлөл,
тархалт, байгаль орчны мониторинг болон бэлчээрийн төлөв байдал, усны балансыг тасралтгүй
менежмент зэрэг шинжлэх ухаан, зах зээл, аж ахуйн орон зайд тодорхойлоход эрсдэл болон эмзэг
бүх л салбарт өргөнөөр ашиглагдсаар байна. Энэ нь байдлын үнэлгээ хийхэд чухал параметр юм. Мөн
өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй манай орны хувьд бүс нутаг, орон нутгийн бэлчээр, усны
эдийн засгийн ач холбогдолтой. Хиймэл дагуулын менежментийг оновчтой болгож, ус ашиглалт, усны
олон төрлийн мэдээнээс боломжит шалгуур менежментийн дасан зохицох арга хэмжээг
үзүүлэлтүүдийг гаргавал УАӨ-д дасан зохицох арга боловсруулахад чухал үүрэгтэй ([4];[5];[6];[7]).
хэмжээ хэрэгжүүлэх газрыг өндөр нарийвчлалтай III. АРГА АРГАЧЛАЛ
тодотгох боломжтой болно. Судалгааны ажлын
зорилго нь уур амьсгалын эрсдэл, эмзэг байдлыг Уур амьсгал, ургамалжилтын нөхцөл байдлын
харгалзан тогтоож, дасан зохицох арга хэмжээг үнэлгээ
хэрэгжүүлэх талбарыг эрэмбэлэх, сонгох,
төлөвлөхөд зориулагдсан орон зайн ялгаатай Уур амьсгал, ургамалжилтын нөхцөл байдлыг
байдлыг илэрхийлэх суурь мэдээллийг үнэлэхдээ 2000-2021 оны хамгийн их, хамгийн бага
боловсруулахад оршино. Байгаль, цаг уурын нөхцөл, үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж жил бүрийн
өөрчлөлтийн орон зайн ялгаатай байдал, цаг үзүүлэлтүүдийг нормчилсон (томьёог 2-р хүснэгтэд
хугацааны өөрчлөлтийг Терра хиймэл дагуулын харуулав).
2000-2021 оны 22 жилийн МОДИС мэдээгээр НОРМЧИЛСОН ҮЗҮҮЛЭЛТ ТООЦООЛСОН ТОМЬЁО
дүрсийн тоон боловсруулалтын аргад үндэслэн уур
амьсгал, ургамалжилтын нөхцөлийг 22 жилийн орон 2-Р ХҮСНЭГТ
зайн мэдээг нормчлох, өөрчлөлтийг стандартчилах Үзүүлэлт, өөрчлөлт Тооцооллын томьёо
(Z-score) замаар тодорхойлж шинжив.
Газрын гадаргын
II. АШИГЛАСАН ОРОН ЗАЙН МЭДЭЭ температур,

Цаг хугацааны тасралтгүй цуваа үүсгэж, ууршилт, ургамалжилтын
индекс
боловсруулалт дүн шинжилгээ хийхийн тулд NASA-
ийн мэдээллийн сервер цахим хуудаснаас Монгол Уур амьсгал, ургамалжилтын өөрчлөлтийн үнэлгээ
орны нийт нутаг дэвсгэрийг хамарсан 4 багана, 2
мөрийн нийт 7 торлолын (h23v03; h23v04; h24v03; Уур амьсгал, ургамалжилтын өөрчлөлтийг
h24v04; h25v03; h25v04; h26v04;) 2002-2021 оны 6 үнэлэхдээ 2000-2021 оны жил бүрийн ургамалжилт
дугаар сараас 8 дугаар сарын NDVI, LST мэдээг тус, олон жилийн дунджаас -1σ (стандарт хазайлт)-аас
тус татаж ET-г тооцоолов. бага байсан, газрын гадаргын температур болон
ууршилт олон жилийн дунджаас +1σ-их байсан
ХИЙМЭЛ ДАГУУЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНҮҮД жилийн хазайлтын (Z-score) утгуудыг авч томьёог 3-
р хүснэгтэд үзүүлэв.
1-Р ХҮСНЭГТ
№ Бүтээгдэхүүн Хамрах хугацаа СТАНДАРТЧИЛСАН ҮЗҮҮЛЭЛТ ТООЦООЛСОН ТОМЪЁО
3-Р ХҮСНЭГТ
1 Ургамлын нормчилсон индекс - 2000 - 2021 оны
Normalised difference Vegetation 5-8 сар Үзүүлэлт, өөрчлөлт Тооцооллын томьёо
Index (NDVI)
Газрын гадаргын
2 Газрын гадаргын температур - Land 2000 - 2021 оны температур, ууршилт, олон
Surface Temperature LST) 5-8 сар жилийн дунджаас их
3 Ууршилт - Evapotranspiration (ET) 2000 - 2021 оны
5-8 сар Ургамалжилтын индекс,
NDVI: Ургамалжилтын нормчилсон индекс нь олон жилийн дунджаас бага
гангийн индексүүд, хур тунадасны өөрчлөлт, газрын
бүрхэвчийн өөрчлөлт болон хөрсний элэгдэл зэргээс Аймгуудын уур амьсгал, ургамалжилтын
хувьсан хамаарч байдаг бүтээгдэхүүн юм. Ийм ч нормчилсон буюу дундаж нөхцөл байдлын зурагт
утгаараа дэлхий нийтэд MODIS сенсорын NDVI-ийн дараах 7 ангийг өнгөөр ялгасан:
урт хугацааны мэдээгээр газрын доройтол, ганг 1. < 0.32: Маш муу
тодорхойлох олон судалгаа хийгдсэн байдаг ([8];[9]).
2. 0.32-0.35: Муу
LST: Газрын гадаргын температур нь
геошинжлэх ухааны олон асуудалд нэн чухал ач 3. 0.35-0.41: Дунджаас муу

127