Page 21 - My FlipBook

“Эрдмийн чуулган-2023” ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ

ХҮДРИЙН ИЛ УУРХАЙН АЖЛЫН БУС ХАЖУУГИЙН ӨНЦГИЙГ
ГУЛСАЛТ, НУРАЛТЫН НӨХЦӨЛӨӨР ТОДОРХОЙЛОХ СУДАЛГАА

2
Батгэрэлийн УЛААНБААТАР , Содномын ЦЭДЭНДОРЖ
1
1, 2 Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС, ГУУС, Уурхайн технологийн салбар
И-мэйл хаяг: Ulaanbaatar888@must.edu.mn 1

Хураангуй: Хүдрийн ил уурхайн ажлын бус хажуугийн өнцөг нь уурхайн гүнтэй шууд хамааралтай. Гүн болон
ажлын бус хажуугийн өнцөг нь агуулагдах чулуулгийн физик механикийн шинж чанараас хамаарч, аюулгүй
нөхцөл тодорхойлогдоно. Тогтворжилтын загварт өмнө нь судалсан судалгааны ажлын үр дүнгүүдийг тусгаж,
улмаар нэмэлтээр одоо шинэчлэгдэн боловсруулагдсан төслийн эхний үе шатны хүрээ хязгаараас авсан 307
дээжийн үр дүнг тусгаж, ажлын бус хажуугийн параметрүүдийг тодорхойлсон. Эрдэнэтийн хүдрийн ил уурхайн
ажлын бус хажуугийн тогтворжилт жигд бус, гүнзгийрэх чиглэлд тогтворжилт алдагдах зүй тогтолтой байна.
Түлхүүр үг: гидрогеологи, стуктур, чулуулаг, ил уурхайн гүн, үндсэн өнцөг, загвар
I. УДИРТГАЛ уурхайн ажлын бус хажуугийн гулсалт нурлын
нөлөөгөөр уурхай хаагдах нөхцөл бүрдсэн. Үүнтэй
Хүдрийн ил уурхайн хэвийн ажиллагаа зэрэгцэж Шведийн хант улсын Лулеа технологийн
хэрэгжихэд ажлын бус хажуугийн тогтворжилт их сургуулийн судлаач, доктор Уильям Виструлид,
салшгүй холбоотой. Хажуугийн тогтворжилтын ЗХУ(тэр үеийн)-ын эрдэмтэн доктор Г.Л.Фисенко
загварыг ашиглан ил уурхай, овоолго, далангийн нарын эрдэмтэд хажуугийн тогтворжилтыг судлахад
хажуунуудад гулсах, нурах магадлалыг үнэтэй хувь нэмэр оруулсан ба тухайн үед
тодорхойлох, хажуугийн хэмжээсүүдийг хязгаарлах, харьцангуй хурдацтай ашиглалт явагдаж байсан
судалгаа мониторинг хийх, эрсдэлээс урьдчилан хүдэр, нүүрсний томоохон ил уурхайнууд нь
сэргийлэх гэх зэрэг тулгамдсан асуудлуудыг судалгааны ажлын өргөн хүрээтэй талбар болж,
шуурхай, оновчтой шийдвэрлэх боломжтой юм. практик эрэлт хэрэгцээ өсөж байсан нь судалгааны
Мөн түүнчлэн аливаа хүдрийн ил уурхайн ажлын ажлын эрч далайцыг тодорхойлж байжээ [6].
бус хажуугийн хэмжээсүүдийг зөв тодорхойлох Монголд нүүрсний ил уурхайн хажуугийн
явдал нь ордыг ашиглах эдийн засгийн өгөөж, тогтворжилтын чиглэлээр Доктор Л.Жаргалсайхан,
байгаль орчны нөхөн сэргээлт, хаалт, тогтвортой доктор Б.Ганзориг нар гулсалт, нурлын шалтгаан,
хөгжлийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө боловсруулах, нөлөөлөх хүчин зүйл, ангилал зэргийг
тооцооллыг гүйцэтгэхэд голлох үүрэгтэй байна [3]. боловсруулсан. Доктор Ц.Ариунжаргал,
Орчин үед уул уурхайн шинжлэх ухаан нь ордын Б.Лайхансүрэн, С.Цэдэндорж, Б.Батболд нарын
нөөцийг эдийн засгийн хувьд өгөөжтэй, аюулгүй эрдэмтэд Эрдэнэтийн ил уурхайн чулуулгийн шинж
ашиглах гэсэн үндсэн хоёр чиглэлд зорилт чанарын судалгаа [11], тэсэлгээнээс үүсэх
дэвшүүлэн, хариуцлагатай уул уурхайн хэлбэрээр чичирхийллийн үзүүлэлт [8], хажуугийн
хөгжиж байна. тогтворжилтын судалгааг хийж, үр дүнг
Хүдрийн ил уурхайн ажлын бус хажуугийн хэлэлцүүлсэн байна. Хүдрийн ил уурхайн ажлын бус
тотворжилтыг хангах замаар аюулгүй ашиглалтын хажууд агуулагдах чулуулгийн шинж чанарыг ил
нөхцлийг бүрдүүлж, улмаар нөөцийг иж бүрэн, уурхайн гүнтэй уялдуулан тогтвортой нөхцөл хангах
хаягдалгүй олборлох зорилт нь тогтвортой хөгжлийн ажлын бус хажуугийн үндсэн өнцгийг тодорхойлох
үндсэн зорилгыг хангана. Ил уурхайн хажуугийн тогтворжилтын загвар боловсруулах нь
гүнзгийрэлтийг дагаж чулуулгийн хувирал ил уурхайн эрсдэлтэй нөхцөл, байдалд шийдвэр
өөрчлөлттэй холбоотой урьдчилан таамаглахад гаргахад тустай тул судлах чухал асуудал болсон
бэрхшээлтэй өгөгдлийн боловсруулалт хийж, байна.
ашиглалтын технологийн тооцооллын аргачлалыг III. ДЭЛХИЙН БА МОНГОЛ ОРНЫ ХҮДРИЙН ИЛ
хажуугийн тогтворжилтын коэффициентийг УУРХАЙН ХАЖУУГИЙН ТОГТВОРЖИЛТЫН НӨХЦӨЛ,
тодорхойлох төгсгөлөг элементийн аргад суурилсан БАЙДАЛ
мэдээллийн технологитой хослуулан өндөр
нарийвчлалтай ажлын бус хажуугийн тогтвортой Дэлхийн хүдрийн ил уурхайнууд 110-850м-ийн
нөхцөлөөр тодорхойлогдох хэмжээсүүдийг гүнд (1-р зураг), дунджаар 42.60 үндсэн хажуутай
тодорхойлох тэгшитгэлийг боловсруулах нь чухал (2-р зураг) байхад гулсалт нурлын бэрхшээл үүсэж
ач холбогдолтой [1]. байсан бол Монгол орны хүдрийн ил уурхайнуудын
гүн нь өнөөгийн байдлаар 40-320м, ирээдүйн эцсийн
II. СЭДВИЙН СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ гүн нь 70-701м, дунджаар 520 үндсэн хажуутайгаар
Дэлхийн улс орнуудад XVIII зууны дунд үед гүн (3-р зураг) ашиглалт явуулж байгаа нь эрсдэлтэй
тогтоцтой ордыг ашиглахтай зэрэгцэж хүдрийн ил нөхцөл байдалтай байгааг илтгэнэ. Гулсалт, нурал

20