Page 219 - My FlipBook

“Эрдмийн чуулган-2023” ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ

жилийн өмнө гэршүүлсэн гэсэн судалгаагаар нүүрний дүрсүүдийг ашиглан эрүүгийн, эрүүгийн
тогтоожээ [9]. Монгол адууны угшил 6000 гаруй бус хүний дундаж төрхийг тодорхойлсон аргачлалыг
жилийн тэртээд үүссэн түүхтэй. Сурвалжид Хүннү энэхүү судалгаандаа хэрэгжүүлэхийг зорьсон юм.
нар адууг эсгэж, агталсан адуутай байсан түүх ч бий. Монгол морины ерөнхий галбирыг дүрслэхийн тулд
1263 онд Монголын их Юань улсын үед адууны яам бодит мориноос М1:11.7 масштабласан. Нийт
анх байгуулагдаж байжээ [3]. Монголчууд уналга, гурван хэсэгт А=3g (арифметик дундаж=Гансүхийн
ачлагад хэрэглэдэг, агталсан адуугаа морьд, ганц 3 хэсэгт дүрслэлийн аргачлал)-ыг 12 шат дамжлагаар
тоон дээр морь гэдэг. Монгол морь нь жилийн судалж, дундаж ерөнхий суурь дүрс үүсгэн зурлаа.
дөрвөн улирлын турш зун +30 °С-ээс өвөл -40 °С Эхний хэсэг А=1g нь зургийн суурь буюу
хүртэлх гаднын температурт өөрсдөө өвс тэжээлээ сегментчлэх, хоёр дахь A=2g хэсэг нь хэв шинж
олж идэн бэлчээрлэн явдаг. Монгол морь жижиг буюу гадаргыг ерөнхий суурь дүр үүсгэх, гурав дахь
давжаа биетэй, том толгойтой, дэл сүүл өтгөн, A=3g хэсэгт ерөнхий суурь дүрс дээр цэгийг
туурай бат бөх цомбондуу байдаг. Тиймээс ч тодорхойлон, араг яс, булчин, гадаад галбирыг
заримдаа зэрлэг адуу буюу тахь (Пржевальскийн дүрслэн зурсан. Үүнд:
адуу )-тай төстэй гэх нь бий. Холын замд цуцахдаа
4
бага, өл хоол даах тэсвэр тэвчээр онцгой, ус унд, өвс Эхний хэсэг А=1g нь зургийн суурь буюу
тэжээл, уяа сойлго нь тохирсон үедээ хоногт 200 сегментчлэх аргачлалд: 1-р шат: Судалгаанд нийт
гаруй км зам туулах чадвартай. Нуруудаа 120-130 кг 16 их насны морины гэрэл зургийг “Adobe
ачааг даадаг юм. Их насны морины мундаа ба Photoshop” дижитал 12 программаар морьдын
сэрвээний өндөр 130-136 см, цээжний бүслүүр 160- дүрсүүдийг сегментчлэн , арын фоноос салгаж
172 см, биеийн ташуу урт 107-108 см, Шилбэний цэвэрлэсэн. Морины галбирт суман дэл, нуман дэл,
бүслүүр 17-20 см гэх мэт хэмжээтэй байдаг [10]. сүүлний самбаа, сүүл нь өтгөн шингэн өөр өөр
Монголчуудын хурдан морины их биеийн ерөнхий байсан тул морины дэл сүүлийг арилгаснаар
галбирыг “Хайрцаг тэнцэх” , “Их биеийн хайрцаг” , морьдын галбир зөв гарах боломжтой болсон.
5
6
7
“Гавлын хайрцаг” , “Цээжний хайрцаг” , “Бөгсний 2-р шат: Морьдын дүрсийг зөв байрлуулахын
8
хайрцаг” гэх мэт монгол хэмжээсээр хэмждэг. тулд өндрийн хэмжээсээр дээд, дунд, доод гэж
9
Өөрийн хээрийн судалгаанд явах үед авсан гэрэл түвшин тогтоож өгөв. Мундаа буюу сэрвээ, суга, урд
0
зураг болон “Түүхэнд мөнхөрсөн түмний эхүүд хөлийн сагаг дайруулан 90 босоо тэнхлэгийг татан,
ном”, “Google Scholar” системийг ашиглан сэрвээний дээд талаар нь хөндлөн тэнхлэгийг татаж
mongolian horse, horse mongolian, монгол морь гэсэн зурна. Босоо, хэвтээ тэнхлэгт багтаан бүх морьдын
үгээр хайлт хийн илэрсэн файлуудыг цуглуулж, дүрсийг 1.1.1-А аас 2.2.2-Б хүртэл байрлуулна.
Монгол орны газар нутгийг таван бүсэд хуваан, 3-р шат: 1.1.1-А, Б морины зургийг эхлээд
морьдын 100 гаруй гэрэл зургаас Сүхбаатар- нэгтгэж, 1.1.1 давхардсан дүрс үүсгэнэ. Дараа нь
Уулбаян, Хэнтий-Галшар, Төв-Сэргэлэн, 1.1.2-А, Б морины зургийг нэгтгэн, 1.1.2 дүрс
Баянцагаан, Жаргалант, Сэлэнгэ-Баруунхараа, үүсгэнэ. 1.2.1-А, Б хоёр дүрийг нэгтгэж 1.2.1 дүрс,
Хөвсгөл-Дархад, Төв-Эрдэнэсант, Завхан-Отгон, мөн 1.2.2-А, Б дүрсийг нэгтгэн, 1.2.2 дүрсийг
Баянхонгор, Ховд-Мянгад, Увс-Тэс гэх мэт их насны үүсгэлээ. Арай дээр хүзүүтэй морьдын 2.1.1-А, Б
морьдыг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгон авав. дүрсийг нэгтгэж 2.1.1 дүрс, 2.1.2-А, Б дүрсийг 2.1.2
Монгол морины дундаж төрхийг тодорхойлохын дүрс, мөн 2.2.1-А, Б дүрсүүдийг 2.2.1 дүрс, 2.2.2-А,
тулд Голландын анатомич Петрус Камперын Б дүрсийг нэгтгэн 2.2.2 дүрс үүсгэв.
“Метаморфоз” болон хүний нүүрний дундаж төрх
тодорхойлох аргыг ашиглав. Судлаач Фрэнсис
Галтон 10 , Сяолин Ву, Си Жан 11 нарын хүний

7 Магнай өргөн, түүшээ өргөн байх нь гавлын хайрцаг тэнцэл гэнэ.
8 Хар сээрний байдал хойшоо, шонтон мөр урагшаа байж,
4 Пржевальскийн адуу буюу тахь нь Монголын говь хээр, тал
нутагт амьдардаг зэрлэг адуу юм. 1966 оноос хойш байгальд цээжний хайрцаг тэнцэнэ.
9
зэрлэгээр тааралдахаа больж, уугуул нутагтаа устсанд тооцогдож Өгзөг түнхээрээ өргөн, ташаан толгой хув, хойноосоо
байсныг Нидерланд, Герман зэрэг улсын амьтны хүрээлэнгүүдээс дөрвөлжин гардаг хэмжээг бөгсний хайраг тэнцэх гэнэ.
буцааж авчран Хустайн нуруу, Тахийн тал, Хомын талд дахин 10 19-р зууны нүүрний анализын анхдагчдын нэг Британийн нэрт
нутагшуулан, үржүүлж байгаа юм. эрдэмтэн Фрэнсис Галтон гэмт хэрэгтний нүүрний дундаж дүр
төрхийг тодорхойлон эрүүгийн гэмт хэрэгтний нүүрний зургийн
хальс давхарлан буулгасан байдаг.
5 Хайрцаг гэдэг нь үе хоорондын зайны нийлбэрийг хэлэх. 11 Хятадын судлаачид Сяолин Ву, Си Жан хүний“Уруулын
6 Их биеийн хайрцаг бол өвчүүний бүдэрхийний хамгийн өндөр мурийлт, нүдний дотоод булангийн зай, хамар амны өнцөг” –ийг
цэг дээрээс шонтон мөрний хамгийн өндөр цэг дээгүүр ашиглан алгоритм зохиож эрүүгийн, эрүүгийн гэсэн хүний
дамнуулаад, ташаан толгойны хамгийн өндөр цэг дээр нэг хэмжээ дундаж төрхийг тодорхойлсон юм.
авна. Тэр хэмжээгээ сэрвээний хамгийн өндөр цэг дээрээс урд 12 Segment- ижил төстэй, шинж чанарын онцлогоор нь
хөлийг дагуулаад доош нь буулгахад бэрэвхийний дээд үен дээр бүлэглэхийг хэлнэ.
таарч байх ёстой. Энэ хэмжээ тэнцүү байвал хайрцаг тэнцсэн
хүлэг гэж хэлнэ.

218