Page 210 - My FlipBook
P. 210
ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ “Эрдмийн чуулган-2023”
ХОРШООЛОЛД СУУРИЛСАН ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ХӨГЖЛИЙН
ЗАГВАР БА 6-Р АЖ ҮЙЛДВЭРЖИЛТ
1
Чойжилын БААСАНДАШ, Энхбаярын БҮЖИНЛХАМ, Дашдаваагийн ОДОНЧИМЭД , Баттулгын ГАНБАТ
2
Мижиддоржийн БАНЗРАГЧ
Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС, Бизнесийн Ахисан Түвшний Сургууль
1 Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС, Тана дизайн сэтгэлгээний лаборатори
2 Монгол улс, Улаанбаатар, ХААИС, Эдийн засаг, бизнесийн сургууль
И-мэйл хаяг: banzragchm@must.edu.mn
Хураангуй: Дэлхийн хүн ам 8 тэрбум давж, хүнсний нөөцийн асуудал өсөн нэмэгдэж буй өнөө үед хотоос хөдөө рүү
чиглэсэн шилжилт ихсэж, хөдөө аж ахуйн салбарт хүний нөөцийн хомсдолоос үүдсэн нийгэм, эдийн засаг, байгаль
орчны тогтвортой хөгжлийг хангах нь хөгжингүй болон хөгжиж буй улсуудад тулгамдсан асуудал болж байна.
Нөгөө талаас хот хөдөөгийн орлогын зөрүү нэмэгдсэнээр орон нутгийн хөгжлийн асуудал тогтвортой хөгжлийг
хангахад том саад бэрхшээл болсон. Япон, БНСУ, БНХАУ зэрэг Азийн хөгжингүй орнууд 6-р аж үйлдвэржилтийн
хөгжлийн концепцыг дэвшүүлэн тулгамдаж буй асуудлаа шийдвэрлэх гарц хэмээн үзэж байна. Монгол шиг хөгжиж
буй орнууд хоршоолох хөдөлгөөнийг эрчимжүүлэн асуудлаас гарах боломжийг эрж хайж байгаа ч төрөөс авч
хэрэгжүүлэх бодлого, хууль эрх зүй, нийгэм соёлын сорилтуудтай тулгарсаар байна. Монгол Улсын Төв аймгийн
Батсүмбэр сумын жишээнд дээр ХАА-н үйлдвэрлэлийн өнөөгийн байдал, механикжуулалтын түвшин, бүтээмжийг
тодорхойлж гэрээт менежментэд суурилсан сумын буюу дундын ХАА-н хоршооллыг хөгжүүлэхдээ гэрээт
механикжсан байгууллагаар дамжуулан хөгжүүлэх боломжийг санал болгож байна.
Түлхүүр үг: ХАА-н хоршоолол, гэрээт байгууллага, mогтвортой хөгжил, хөгжлийн концепц
I. УДИРТГАЛ нийт Монгол улс даяар 36 сангийн аж ахуй, 259
нэгдэл, нэгдэл дундын 17 үйлдвэр, тэжээлийн 11 аж
Дэлхийн хүн ам сүүлийн 50 жилийн хугацаанд ахуй үйл ажиллагаа явуулж нийт экспортын 50 гаран
3,8 тэрбум (1971)-аас 7,87 тэрбум (2021) болж хувийг эзэлж байжээ [6]. Энэ үед дэлхий даяар
ойролцоогоор 2 дахин өссөн нь Монгол Улсын хувьд нийтлэг хоршооллын үндсэн зарчмууд дээр
мөн ижил 1,23 сая (1971)-аас 3,4 сая (2021) болсон суурилсан загварыг баримталж байсан хэдий ч
дүнтэй дүйцдэг[1,2]. Энэ хугацаанд Монгол Улс дээрээс доош захиргааны аргаар улсын өмч дээр
төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн суурилсан төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн
эдийн засагт шилжсэн онцлогтой. 52 жилийн өмнө хэлбэрээр хөгжиж байсан онцлогтой байдаг.
хөдөө аж ахуйн эдийн засагч Д.Моёбуу тухайн үедээ
“БНМАУ-ын хөдөө аж ахуй бол...уламжлалт, 1990-д оноос эхэлсэн зах зээлийн эдийн засагт
байгалийн нөөцөд суурилсан, амиа аргацаасан аж шилжих процессын үр дүнд хувьчлалаар өмчилж
ахуйтай. Үйлдвэрлэх хүчин дорой атал нийт хүн авсан мал, эд хөрөнгөө эдийн засгийн эргэлтэд
амын 47% нь хотын иргэн байна” гэж дүгнэсэн оруулах явцад орон нутагт хоршоолох хөдөлгөөн
байдаг [3]. бүрэн зогсонги байдалд орж амиа аргацаасан аж
ахуйн нэгж, өрх болон задарсан.
52 жилийн дараа нийгмийн шилжилт хийгдсэн
өнөөдрийн нөхцөл байдлаас энэ дүгнэлтийг эргэн Ийм амиа аргацаасан өрхүүдийн үйлдвэрлэх
харвал юу өөрчлөгдсөн бэ? хүчин жил ирэх тусам доройтож, байгалийн ган,
зудын нөлөөгөөр малаа алдсан малчид хот, суурин
Уламжлалт гэгдэх бэлчээрийн мал аж ахуй нийт газар луу шилжин суурьших болсон нь хөдөө аж
маллагааны 90 гаруй хувийг эзэлсэн[4] хэвээр, ахуйн үйлдвэрлэх хүчнийг эрчтэй доройтуулсан
байгалийн нөөц болох бэлчээрийн доройтол эрс байдаг. 1990-ээд оноос орон нутгаас хот, суурин
нэмэгдэж 3 жилд сэргээх боломжтой бэлчээрийн газар шилжин ирэгсдийн 39,1 орчим хувь буюу 430
эзлэх хувь 40 гаран хувийг эзэлж байна [5]. Цаг мянга орчим иргэд Улаанбаатар хотод шилжсэн
уурын өөрчлөлт, малын хяналтгүй өсөлтөөс байна[7].
үүдэлтэй бэлчээрийн доройтол, цөлжилт жил ирэх
тусам өмнөөсөө хойш тэлж байгаа нь тодорхой Д.Моёбуугийн тодорхойлж байсанчлан өнөөдөр
болсон байдаг. ч гэсэн нийт хүн амын 46% нь Улаанбаатар хотод
бүртгэлтэй иргэд байсаар байгаа ба хэрэв аж
Амиа аргацаасан аж ахуй болох малчин өрхүүд үйлдвэржилт нэмэгдвэл цаашид ч хотын хүн ам
50 жилийн өмнөх нэгдэлжих (хоршоолох) нэмэгдэх хандлагатай байна.
хөдөлгөөний үр дүнд хөдөлмөрийн хуваарилалтад
шилжих, механикжуулалтын үр дүнд тэдний Глобалчлал, чөлөөт худалдааны үр дүнд орон
хөдөлмөрийн цаг багсаж байжээ. 1971 оны байдлаар нутгийн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг
209
