Page 101 - My FlipBook

“Эрдмийн чуулган-2023” ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ БҮТЭЭЛИЙН ЭМХЭТГЭЛ

МОНГОЛ – БНХАУ-ЫН ХООРОНДОХ АШИГТ МАЛТМАЛЫН
ТАТВАРЫН ТОГТОЛЦОО

Наранбатын УРТНАСАН
Монгол улс, Улаанбаатар, ШУТИС-ийн харьяа Уул уурхайн хүрээлэн
И-мэйл хаяг: urtaaj@gmail.com

Хураангуй: Уул уурхайн нөөцийн татварын тогтолцоо нь зөвхөн уул уурхайн нөөцийг хянах засгийн газрын хувьд
чухал арга хэрэгсэл биш, харин эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлтийг хангахад чиглэсэн хамгаалалт юм. Сүүлийн
жилүүдэд БНХАУ, Монгол улс эдийн засаг, худалдааны хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, БНХАУ нь хамгийн том
худалдаач, хөрөнгө оруулагчдын нэг болсон. Хэдийгээр хоёр орны хамтын ажиллагаа сайн байгаа ч нийгмийн
тогтолцоо, бүс нутгийн нөөц, эдийн засгийн нөлөөллөөс шалтгаалан татварын тогтолцоо, хэрэгжүүлэлт нь
ялгаатай болон ижил төстэй зүйлүүд нэлээдгүй байна. Энэхүү судалгаанд Монгол, БНХАУ-ын уул уурхайн
татварын тогтолцоо, уул уурхайн одоогийн мөрдөгдөж байгаа хууль тогтоомжийн хоорондох харьцуулсан
шинжилгээг тусгасан болно.
Түлхүүр үг: Уул уурхайн нөөц, нөөцийн татвар, харьцуулсан судалгаа
I. УДИРТГАЛ малтмалын татварын цогц системийг
боловсруулсан.
Ашигт малтмал нь сэргээгдэхгүй байгалийн
чухал нөөц баялаг бөгөөд хүний нийгмийн хөгжил 1990-ээд оноос хойш Монгол улс уул уурхайн
дэвшилд зайлшгүй шаардлагатай материаллаг салбарт хурдацтай хөгжиж байна. Орчин үеийн
үндэс суурь болдог. Энэ нь зөвхөн хүмүүсийн уул уурхайн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний үнэ
амьдардаг материалын чухал эх сурвалж ДНБ-ий 20-иас дээш хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд
төдийгүй, нийгмийн чухал ач холбогдолтой нийт гадаад худалдааны 50-иас дээш хувийг эзэлж
материал юм. Статистикийн мэдээгээр өнөөгийн байгаа нь уул уурхайн салбар эдийн засагтаа чухал
хүний нийгэмд эрчим хүчний 95%, аж үйлдвэрийн ач холбогдолтой юм. Сүүлийн жилүүдэд Хятад-
түүхий эд материалын 80%, хөдөө аж ахуйн Монголын эдийн засаг, худалдааны хамтын
үйлдвэрлэлийн материалын 70%, үйлдвэрлэлийн ажиллагаа өргөжин тэлсээр байгаа бөгөөд Хятад
болон ахуйн ус 30%, ахуйн хэрэглээний барааны Монголын хамгийн том арилжааны улсуудын нэг
17% -ийг ашигт малтмалын материалууд эзэлж бөгөөд томоохон хөрөнгө оруулагчдын нэг болоод
[1]
байна . Ашигт малтмалын нөөцийн тогтвортой байна. Одоогоор хоёр орны хооронд худалдаа
байдал, нийлүүлэлтийн тогтвортой байдал нь хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах хүчин төгөлдөр
дэлхийн хамгийн эмзэг сэдвүүдийн нэг болоод хэрэгжиж буй 200 гаруй гэрээ хэлэлцээр байгаа
байна. Ашигт малтмалын тогтвортой, үр ашигтай, бөгөөд хоёр орны харилцаа түүхэн дээд шатандаа
байгаль орчинд ээлтэй хөгжлийг бий болгох явж байна гэж хэлж болно. БНХАУ болон Монгол
стратегийн гурван зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд хоёр орон 1949 оны 10-р сарын 16-ны өдөр
бид Засгийн газрын төсөв, татварын хэрэгслийн дипломат харилцаа тогтоосноос хойш хоёр орны
ашиг сонирхол, үйлдвэрлэлийн бодлогын харилцааны зарим үйл ажиллагаанд бэрхшээл
удирдамжийг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг учирч байсан боловч, найрсаг хөршийн харилцаа
гүйцэтгэх ёстой. Нөөц баялгийг зүй зохистой нь гол шугам болсоор ирсэн. Монгол Улсаас Хятад
ашиглахын тулд байгалийн баялгийг хамгаалах, улсад голлон уул уурхайн бүтээгдэхүүн, түүхий эд
нөөц баялгийг зүй зохистой ашиглахын тулд олон экспортолдог.
улс орон, бүс нутгийг ашигт малтмалын
олборлолт, үнэ цэний дагуу нөөцийн олборлолтод Монгол-БНХАУ-ын нөөц баялгийг хөгжүүлэх
ашигт малтмалын татвар эсвэл нөөц ашиглалтын чиглэлээр хамтран ажиллах нь Монгол Улсын
татвар ногдуулдаг. Өөр өөр улс орнуудын түүхэн эдийн засгийн сэргэлт, нийгмийн хөгжилд чухал
хөгжлийн янз бүрийн замуудаас харахад нийгмийн ач холбогдолтой бөгөөд Хятадын Өвөр Монгол,
системүүдийн ялгаа, бүс нутгийн нөөцийн Хэйлонжан, Монгол зэрэг зүүн хойд мужуудын
хомсдол, тэдгээрийн эдийн засгийн нөлөөллүүд, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны түүхэн
татвар, хуримтлалд хамаарах улс орнуудын уламжлал, газар зүйн давуу талууд нь бүс нутгийн
нөөцийн төрөл, татварын тогтолцооны дизайн, эдийн засгийн хөгжилд чухал ач холбогдолтой юм.
хэрэгжүүлэх механизмууд янз бүр байдаг . 1980- БНХАУ-ын хувьд Дэлхийн эдийн засгийн гол
[2]
аад онд санал болгож буй тогтвортой хөгжлийн хүч болж чадсан тул том улс орны хөгжлийн замыг
стратегийн зорилго нь нөөц баялаг, байгаль орчны туулах шаардлагатай байна. Байгалийн нөөц,
асуудлын талаарх хүмүүсийн гүнзгий ойлголтод ялангуяа ашигт малтмалын нөөцийг зохистой
үндэслэсэн бөгөөд олон улс орнууд ашигт ашиглах нь томоохон улс орнуудын хөгжлийн
стратегийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм . Ашигт
[3]

100